ఔరంగాబాద్, ఉస్మానాబాద్—ఈ రెండు నగరాల పేర్లు మహారాష్ట్ర రాజకీయాల్లో గొప్ప చర్చకు కేంద్రబిందువయ్యాయి. పేర్లు కేవలం గుర్తింపు మాత్రమే కాదు, వాటి వెనుక ఐతిహాసిక, రాజకీయ, మతపరమైన ప్రభావాలు కూడా ఉంటాయి. ఈ కథనం మన దేశంలో ఐతిహాసిక వారసత్వం, రాజకీయం, మతపరమైన భావోద్వేగాలు ఎలా మిళితమైనాయో అర్ధం చేసుకోవడానికి సహాయపడుతుంది. ఔరంగాబాద్ – సమాధి మీద నగరం. ఔరంగాబాద్ పేరు మొఘల్ చక్రవర్తి ఔరంగజేబ్ నుంచి వచ్చింది. నిజానికి, ఈ నగరానికి అసలు పేరు ఖడ్కి. అయితే, 17వ శతాబ్దంలో ఔరంగజేబ్ ఇక్కడ గవర్నర్‌గా ఉన్నప్పుడు దీన్ని తన పేరుతో మార్చాడు. ఔరంగజేబ్ హిందూ దేవాలయాలను ధ్వంసం చేయించాడని, మతపరమైన అసహనానికి కారణమయ్యాడని చాలా మంది భావిస్తారు. అందుకే, ఈ నగరానికి అతని పేరు ఉంచడం సాంస్కృతికంగా, రాజకీయంగా కొన్ని వర్గాలకు అంగీకారమైనది కాదు.
ఆదివారం ఉదయం కబ్రస్తాన్‌లా మారిపోయే ఈ నగరం, మహారాష్ట్రలో మరాఠా గౌరవానికి, శివాజీ మహారాజ్ వారసత్వానికి ఎదురు నిలిచిన చిహ్నంగా మారింది. అందుకే, 2022లో మహారాష్ట్ర ప్రభుత్వం ఈ నగరాన్ని సంభాజీ నగర్ అని పేరు మార్చింది. సంభాజీ మహారాజ్ శివాజీ మహారాజ్ కుమారుడు. ఆయన ఔరంగజేబ్ చేతుల్లో హత్యకు గురయ్యాడు, కానీ చివరి వరకు ధైర్యంగా తన ధర్మాన్ని కాపాడాడు. అందువల్ల, ఔరంగాబాద్‌కు సంభాజీ నగర్ అనే పేరు మార్చడం మరాఠా గౌరవాన్ని ప్రతిబింబించే నిర్ణయంగా భావించారు. ఉస్మానాబాద్ అసలు పేరు భైరవగఢ్. కానీ, హైదరాబాద్ నిజాం – మీర్ ఉస్మాన్ అలీ ఖాన్ పాలనలో దీన్ని ఉస్మానాబాద్ అని పేరు మార్చారు. నిజాం హయాంలో ఈ ప్రాంతం హైదరాబాద్ రియాసత్‌లో భాగంగా ఉండేది.
నిజాం మీర్ ఉస్మాన్ అలీ ఖాన్ హైదరాబాద్ రాజ్యం చివరి పాలకుడు. 1947లో భారతదేశం స్వాతంత్ర్యం పొందిన తర్వాత కూడా, హైదరాబాద్‌ను భారత్‌లో విలీనం చేయడానికి ఆయన నిరాకరించాడు. చివరికి, 1948లో ఆపరేషన్ పోలో ద్వారా భారత సైన్యం హైదరాబాద్‌ను ఆక్రమించి భారత్‌లో విలీనం చేసింది. ఉస్మాన్ అలీ ఖాన్ పేరు హిందూ సమాజానికి వ్యతిరేకంగా ఉన్న నిజాం పాలనను గుర్తు చేస్తుందని మరాఠా వర్గాలు భావించాయి. అందుకే, 2022లో మహారాష్ట్ర ప్రభుత్వం ఉస్మానాబాద్‌ను ధారాశివ అని పేరు మార్చింది. ఈ ప్రాంతంలో ఉన్న ప్రాచీన గుహలు (ధారాశివ గుహలు) దీనికి ప్రేరణ. ఈ గుహలు హిందూ, జైన సంస్కృతికి చెందినదిగా భావిస్తారు, అందుకే ఈ పేరు సాంస్కృతిక, చారిత్రక గుర్తింపుగా మారింది.
ఔరంగాబాద్, ఉస్మానాబాద్ – రెండూ గతంలో హైదరాబాద్ నిజాం రాష్ట్రంలో భాగంగా ఉండేవి. 1948 వరకు, ఈ ప్రాంతాలు నిజాం పాలనలో ఉండేవి. కానీ, ఆపరేషన్ పోలో ద్వారా భారత సైన్యం నిజాం రాజ్యాన్ని భారతదేశంతో విలీనం చేసింది. నిజాం పాలనలో హిందువులపై తీవ్ర ఆంక్షలు ఉండేవి. ఆలయాల స్థలాలు మసీదులకు ఇవ్వడం వంటి చర్యలు జరిగేవి. హిందువులపై భారీ పన్నులు వేయడం (జజియా టాక్స్) జరిగేది. భారతదేశంలో, ముఖ్యంగా మహారాష్ట్రలో మరాఠా గౌరవాన్ని పునరుద్ధరించేందుకు ఈ పేరు మార్పు జరిగింది. మతపరమైన, చారిత్రకమైన అసమతుల్యతను సరిచేయడమే లక్ష్యం. ఔరంగాబాద్ నుండి సంభాజీనగర్, ఉస్మానాబాద్ నుండి ధారాశివ – ఈ మార్పులు కేవలం పేర్ల మార్పే కాదు. ఇవి సాంస్కృతికంగా, రాజకీయంగా, చారిత్రకంగా భారతీయ సమాజాన్ని ప్రతిబింబించే అంశాలు.
పేర్లు మారినప్పటికీ, అసలు ప్రశ్న – ఇవి ప్రజలకు ఏ మేరకు మేలుచేస్తాయి? పేరు మార్చడం ద్వారా ఆర్థిక, సామాజిక అభివృద్ధి కూడా జరగాలి. పేరు మాత్రమే కాదు, ప్రజల జీవన ప్రమాణాలు కూడా మారాల్సిన అవసరం ఉంది.
